En az 1 yıllık korunmasız düzenli ilişkiye rağmen çiftlerin çocuk sahibi olamaması olarak tanımlanır. Çocuk sahibi olmayı planlayan çiftlerin yaklaşık %15’i bu sorunla karşılaşmaktadır. Yaklaşık her 5 çiftten 1’i bu sorunla karşı karşıya kalmaktadır.
İnfertil çiftlerin yaklaşık %20-30’unda sorun tek başına erkeğe aittir. Erkek sperm üretimi ve kadın cinsel organına taşınması ve yumurta ile birleşmesi aşamalarında herhangi bir sorun sonucu erkek infertilitesinden bahsedilir.
Başlıca sorunlar başlıca genetik hastalıklar, hormonal bozukluklar-yetmezlikler, testiste sağlıklı sperm üretimini aksatan hastalıklar, sperm taşınmasındaki bozukluklar şeklinde sıralanabilir.
Bu bozukluklar tek başına veya birkaçı birlikte erkek infertilitesine sebep olabilir. Bunların dışında sigara, alkol tüketimi, obezite, stres beslenme bozuklukları gibi pek çok faktör de erkek kısırlığına katkıda bulunur.
Erkeklerde sperm üreten organ yumurta kesesinde olan testislerdir. Sağlıklı testis içerisinde tübüller (ince borucuklar) bulunur. Bu tübüller içerisinde sperm üreten hücreler ve onlara destek veren, besleyen sertoli hücreleri bulunur.
Beyinde hipofiz denen organ vücudumuzdaki hormon salgılayan bezlerin orkesta şefi gibi davranır. FSH (folikül stimüle edici hormon) salgılayarak sperm üretimini, LH isimli hormon salgılayarak ise testosteron üretimini uyarır. Testis içindeki testosteron sperm üretimi için gerekli hormonlardandır.
Testiste üretilen sperm testis içindeki ince kanallardan testis arkasında bulunan epididim denilen bölgeye gelir.
Burada olgunlaşan, hareket ve dölleme kabiliyeti kazanan spermler duktus deferens denen bir tüp ile kasık bölgesinden idrar kesesi arkasından prostat içine girerek orgazm anında prostat salgıları ile dışarı atılır. Bir sağlıklı sperm üretilmesi için yaklaşık 65-72 gün geçer.
Erkek kısırlığı tanısı koymak için öncelikle çiftlerden anamnez yani geçmiş hikayesi dinlenir. İlişki süreleri, ne sıklıkta birlikte oldukları, hastanın geçmişten gelen kronik hastalıkları, ameliyatları, aldığı tedaviler, cinsel fonksiyonları ve arzusu, alışkanlıkları (sigara, alkol vb), mesleği, iş ve sosyal hayatı genel hatlarıyla öğrenilir.
Yapılan fizik muayenede testisler muayene edilir. Varikosel varlığı, testislerin boyutu-hacmi, kıvamı, geçmiş operasyona ait izler (inmemiş testis öyküsü?) nörolojik hastalığı olup olmadığı, penis boyu, idrar kanalının anormal yerde olması (hipospadias, epispadias), ikincil cinsiyet karakterleri (sekonder seks karakterleri) (kıllanma, vücut yapısı, sesi, torbaların ve penisin gelişme durumu) gibi pek çok durum detaylı fizik muayene ile incelenir.
Erkek infertilitesinde ilk bakılması gereken test sperm sayımı yani semen analizi- spermiogramdır. Spermiogramda düşüklük saptanan durumlarda ek hormon analizleri istenebilir.
3-5 günlük cinsel perhiz (yani ilişki veya mastürbasyon yapmadan) sonrası verilen meninin mikroskobik incelenmesidir. İşlem sırasında sabun veya kayganlaştırıcı kullanılmamalıdır. 3 günden kısa veya daha uzun süre geçmesi önerilmemektedir.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından toplumda yapılan epidemiyolojik çalışmalarla toplumdaki ortalama değerler ortaya konmaktadır.
Tek spermiogram sonucuna dayanarak karar vermeyip 1 ay içinde 2. Spermiogram değerlerini de bakıp birlikte değerlendirmek daha doğru karar verdirecektir.
Spermiogram testinde toplam miktar (hacim), sperm yoğunluğu ve toplam miktarı, spermlerin hareketliliği (motilite-yüzdesel oranları), sperm şekli (morfoloji), lökosit varlığı, asiditesi (pH), Fruktoz varlığı gibi pek çok değer incelenir.
Eğer sperm değerleri belli kritik değerlerin altındaysa ek hormon ve genetik testlerine ve radyolojik incelemelere (ultrasonografi) ihtiyaç duyulabilir.
Verilen meni örneğinde hiç sperm hücresi görülememesi durumudur. Toplumda %1, ancak çocuk sahibi olamadığı için bizlere başvuran çiftlerin ise yaklaşık %10-15’inde görülür. Azospermik hastaların bir kısmında sperm üretimi yok veya az (b), bir kısmında ise sperm üretimi yeterli ancak sperm kanallarında tıkanıklık olduğu için menide sperm çıkmamaktadır (obstrüktif azopermi).
Yapılan incelemeler sonrasında saptanan probleme göre tedavi planlaması yapılır. Varikosel varlığında mikroskobik varikoselektomi, hormonal yetersizliklerde medikal tedavi önerilir.
Testislerde sperm üretimi ile alakalı 2 hormon beyinde hipofiz bezinden üretilin FSH ve LH’dır. FSH testisteki sertoli hücrelerini uyarır ve sperm üretimini uyarır. LH ise leydig hücrelerini uyararak testosteron üretimini aktive eder.
Testiste sperm üretim yetersizliğine bağlı azospermilerin tedavisinde veya hipofizden hormon üretim yetersizliğinde (hipogonadotroik hipogonadizm) dışardan bu hormonlar verilebilir. Klinefelter Sendromu yine hormon tedavilerinden fayda gören hasta grubunu oluşturur. Bu tedaviler 3-6-12 aylık takiplerde izlenerek uygulanır.
Hormon tedavisine destek vitaminler, anti-oksidanlar ve gıda takviyeleri de kullanılmaktadır.
Erkeklerde sperm üretimi her ne kadar her yaş devam etse de ilerleyen yaşla birlikte sperm sayı ve kalitesinde düşme olacaktır. Bunun dışında pek çok çevresel olumsuz faktörden sperm üretim süreci etkilenir. En bilinenleri sigara dumanına maruziyet (direkt içilmesi ya da içilen ortamda bulunulması), obezite, stres, kimyasal maddelere maruziyet (özellikle boya endüstride çalışanlar için), aşırı sıcak ortamlarda çalışılması (maden, demir-çelik, hamam-sauna çalışanları), testisi direkt veya dolaylı olarak etkileyen iltihabı hastalıklar (orşit- yumurtalık iltihabı, kabakulak, covid-19, üretrit- bel soğukluğu, verem-tüberküloz), yumurtaların yerinde olmaması, varikosel, testis tümörü-cerrahisi, kemoterapi, radyoterapi sayılabilir.
Çocuk sahibi olmak isteyen çiftler özellikle beslenmelerine dikkat etmeli, stresten uzak durmalı, iyi dinlenmeli, spor yapmalı ve sigara dumanından uzak durmalıdır.
Doğal yolla gebeliğin sağlanamadığı çiftlere yardımla üreme yöntemleri önerilir. Bu tedaviler rahim içine sperm aşılama (intra uterin inseminasyon; IUI), yumurtlama düzenleyici tedaviler (ovülasyon indüksiyonu) veya tüp bebek (invitro fertilizasyon-IVF; ICSI) ve ileri dölleme tedavileri olarak sayılabilir.
- Aşılama, kadına hormonlar verip çatlama sağlandıktan sonra, erkeğin spermlerinin alınıp yıkanarak kadın rahim içine transfer edilmesidir. Böylece daha fazla sperm ve yumurta engelsiz bir şekilde karşılaşıp döllenme şansı artırılmış olur. Bu yöntemle aylık %15 civarında başarı şandı vardır ve 3-4 ay denenebilir. Sperm sayısı düşük çiftlerde 3-4 seans denenebilir ancak başarısız olunursa tüp bebek denenmelidir.
-Diğer tedavi yöntemi halk arasında tüp bebek yöntemi olarak bilinen İVF (invitro fertilizasyon’dur). Bu yöntemle ilaçlarla yumurtlama sağlanır ve olgun yumurtalar OPU (oosit toplanması) denen işlemle vücut dışına alınır. Laboratuvar koşullarında sperm yumurta içine enjekte edilerek (ICSI) embriyo oluşturulur. Gelişen sağlıklı embriyolar seçilerek anne rahmine enjekte edilir.
