Prostat Nedir?
Prostat, erkek üreme organlarından biridir. Bu organlardan en büyük salgı bezidir.Salgı yapan hücrelerden (tubuloalveolar bezler) ve bunlara destek dokudan oluşur. 18-20 gr ağırlığındadır.
İçindekiler
Prostat Vücutta Nerede Bulunur?
Prostat, her erkekte var olan bir organdır. İdrar kesesinin hemen altında idrar borusunu saran bir organdır. Şekli ve büyüklüğü kestaneye benzer.
Dış kısmında kapsül denilen kabuk dokusu bulunur. Etrafından sertleşmeyi sağlayan sinirler geçerek penise doğru yayılır. Altında da idrarı kaçırmamızı önleyen kaslar (sfinkter) bulunur.
Ters duran bir piramid şeklindedir. Tabanı idrar kesesinin ağzına oturur. Arka yüzünde kalın bağırsakların son kısmı rektum bulunur. Alt uç kısmı incelerek sonlanır. İçerisinden üretra denilen idrar borusu geçer. Dıştan saran kollajen ve elastinden oluşan kapsülü (kabuk) bulunur.
Prostat İç Yapısı Nasıldır?
Prostatın %70’ini salgı yapan doku, %30’unu da fibromusküler stoma denilen destek doku oluşturur. Alt uç kısmında verumontanum denilen meninin atıldığı bir kanal bulunur.
Prostat anatomik olarak 5 katmana-tabakaya ayrılır. İdrar borusunu çevreleyen transizyonel bölge (%5), bu bölgenin dışındaki bölge meni kanallarını çevreleyen bölge santral bölgedir (%25).
İyi huylu prostat büyümesi genellikle transizyonel bölgedeki hücrelerin büyümesi neticesinde oluşur. Bu bölgeleri dıştan saran bölge periferik bölgedir (%25).
Prostat kanseri genellikle periferik bölgeden kaynaklanır. Bu bölgeler haricinde prostat ön üst kısmı %30’unu oluşturur ve fibromusküler stroma olarak adlandırılır. Bu bölge daha çok kas dokusu içerir.
Prostat Ne İşe Yarar?
Cinsel ilişki veya mastürbasyon sonrası çıkan meni denilen sıvının %90’ı prostat bezinden üretilir. Prostat salgıları spermlerin kadın üreme organlarında yaşamasına yardım eder. Salgı görevinin yanında bulunduğu konumdan dolayı idrarı kontrol etmede de görevi vardır. Prostat hayati bir organ değildir. Alındığında cinsel fonksiyonlar ve idrar kontrolü bozulma riski vardır.
Prostat Ne Zaman Büyümeye Başlar
Prostat, erkek bebeklerde anne karnında erkeklik hormonlarının uyarısıyla oluşur. Doğum sonrası ergenliğe kadar boyutunda değişiklik olmaz. Ergenlikte hormonal uyarı ile boyutu büyümeye başlar. Erişkin bir erkekte yaklaşık 20gr civarındadır.
40’lı yaşlardan sonra da hormonal dengesizlik sonucu prostat bezi büyümesi hızlanır. Ortasından geçen idrar borusunu sıkıştırarak şikayetlere sebep olabilir.
Prostatın Görevi Nedir?
Prostatın görevi meni salgısını üretmektir. Meninin yaklaşık %10 kısmı testislerde, %60’ı prostatın arkasındaki başka bir bez olan seminal vezikülde, %30 ise prostatta üretilir.
Prostat salgısı meniyi alkali hale getirir. Böylece vajendeki asidik ortamdan spermler korunmuş olur. Meninin koyu yapışkan hale gelmesini daha sonra ise akışkan hale gelmesini prostat salgıları sağlar.
Cinsel ilişki sırasında meni koyu yapışkan halde kadın cinsel organlarında tutunur. Daha sonra akışkan hale gelerek spermler harekete geçer ve dölleme sağlanır.
Prostat Büyümesini Genç Yaşlarda Önlemek Mümkün Mü?
Prostat bezi erkeklik hormonu olan testosterona duyarlı bir organdır. Her yaştaki erkekte vardır. 40’lı yaşlardan sonra da hormonal dalgalanma veya bazı metabolik olaylar sonucu büyümeye başlar.
Prostat Büyümesi – Kanseri Nasıl Ayırt Edilir?
Prostat kanseri erkeklerde akciğer kanserinden sonraki en sık görülen kanser tipidir. PSA denilen kan testi ve muayene ile kanserden şüphe duyulursa kanser teşhisi için prostat MR’ı (multiparametrik prostat MRI) ve biyopsi yapılmasını önerilir.
Son yıllarda bizim de uyguladığımız özel bir biyopsi tekniği olan füzyon veya akıllı biyopsi ile kanseri teşhis etmede başarı şansımız artmıştır. Bu konu prostat kanseri başlığında detaylı bir şekilde anlatılmıştır.
İyi Huylu Prostat Büyümesi Belirtileri Nelerdir?
Büyüyen prostat dokusu idrar kanalını sıkıştırır. Hatta bazen idrar kesesine doğru uzanıp (median lob- orta lob) bir kapak gibi idrar kanalını tama yakın kapatır. İdrar yapmakta zorlanma, idrar akışında bozulma, zayıf akımlı idrar, kesik kesik idrar yapma, sık idrara gitme, gece idrara kalkma, tuvaletten çıktıktan sonra tam boşalmama hissi, idrarda yanma ve kanama görülebilir. Soğuk havalarda şikayetleri özellikle artar ve zamanla idrar yapamaz hale gelebilirler. Tıkanan hastalara sonda takılarak idrar çıkışı sağlanır.
Prostat Büyümesi Olan Hasta Nasıl Değerlendirilir? Teşhis Nasıl Konulur?
Her hastada olduğu gibi hastanın yakınmaları ve ek hastalıkları detaylı değerlendirilir. Alt üriner sistem işeme şikayetlerinin tek sebebi prostat büyümesi değildir. Mesane kasılmasını bozan hastalıklar, şeker hastalığı, nörolojik bazı hastalıklar, idrar borusu darlıkları, enfeksiyonlar da benzer şikayetlere sebep olduğu unutulmamalıdır.
O nedenle hastaların tedavi öncesi detaylı değerlendirilmesi gerekir.
İdrar tahlili, ultrasonografi ile mesane, prostat ve böbreklerin detaylı değerlendirilmesi, işeme testi ile idrar akım ölçümü, PSA kan testi temel olarak kullanılan testlerdir. Ultrason ile işeme sonrası mesanede kalan idrar ölçümü mutlaka yapılır.
Ayrıca hastaların kendilerini değerlendirdikleri Uluslararası prostat semptom skoru (IPSS) de şikayetlerin şiddetini değerlendirmede bizlere yardımcı olur.
Bazı durumlarda idrar borusunun ve mesanenin endoskopik olarak (kameralı alet) incelenmesi gerekebilir.
Bu işlem ameliyathane şartlarında yapılabileceği gibi flexible sistoskop (kıvrılabilen ince kameralı alet) ile ofis şartlarında da yapılabilmektedir.
Prostat Büyümesi Tedavisinde İlaç Tedavisi Etkili Mi?
Büyüyen prostata bağlı şikayetleri azaltmak için idrar kanalını gevşeten ilaçlar (alfa blokerler) verilir. Bu ilaçların en sık görülen yan etkisi meni çıkışının olmamasıdır. İdrar kesesinin boyun kısmındaki kasları gevşeterek etki gösteren bu ilaçlar kullanıldığında ilişki sırasında meni mesaneye geri kaçar ve bu duruma retrograd ejakülasyon denir. Bu durum kısırlığa sebep olmaz. Çocuk sahibi olunması istenmiyorsa hiçbir zararı yoktur.
Daha büyük prostatı (40ml’den büyük) olan hastalara verilen ikinci ilaç tipi ise (5-alfa redüktaz inhibitörleri) testosteronun prostat içinde daha aktif hale dönüşümünü engeller. Bu ilaçlar sertleşme güçlüğü yapabilir.
Bazen eşlik eden sertleşme güçlüğü de olan hastalara hem idrar şikayetlerini rahatlatacak hem de performansını artıracak ilaçlar (fosfodiesteraz inhibititörleri) önerilebilir.
Büyümüş prostatı olan ilerleyen yaştaki hastalarımızda karşılaştığımız bir diğer sorun da mesane düz kas yapısındaki yaşa veya tıkanıklığa bağlı bozulmadır. İstemsiz mesane kasılması (aşırı aktif mesane) olan ve mesane kapasitesi azalmış hastalarda mesane düz kaslarını gevşeten ilaçlar (anti-muskarinikler) de verilebilir.
Yukarıda tarif edilen ilaç tedavileri tek başına veya birkaçı birlikte kullanılabilir. Bu duruma detaylı değerlendirme yapılarak karar verilir.
Ani İdrar Yapamama (Akut Üriner Retansiyon)
Prostatı büyümüş hastalar eşlik eden enfeksiyon, ödem, anestezi, mesanedeki taş, üşütme veya bol sıvı alınması sonrası idrar yapamaz hale gelirler. Şiddetli karın-kasık ağrısı ile acil servise başvurular. Yapılan ultrasonda mesanenin dolu olduğu (glob vezikale) net bir şekilde görülür. Acil hekimi veya üroloji uzmanı tarafından öncelikle sonda takılmaya çalışılır. Bazen hastaların prostatı çok büyüktür ve sonda prostatı aşıp mesaneye ulaşamaz. Bu durumlarda lokal anestezi altında perkütan sistostomi denilen ciltten mesaneye uzanan bir sonda uygulanır. Akut üriner retansiyon yaşayan hastalar genellikle ilaç tedavisi sonrası idrar yapabilirler. Ancak sonda çekildikten sonra idrar yapamayan veya tekrarlayan retansiyonlarda mutlaka cerrahi tedavi önerilir.
Ameliyat Ne Zaman Gerekir?
İlaç tedavisinden fayda görmeyen veya ilaç kullanmayan hastalar
İdrar şikayetleri nedeniyle yaşam kalitesi- sosyal hayatı olumsuz etkilenenler
İdrar yapamayıp sonda takılan hastalar
İdrar yolu iltihabı yaşayan hastalar
İdrarını yapamayıp idrar kaldığı için mesanesi veya böbreği bozulmaya başlayan hastalar
İdrar kesesinde taş oluşan hastalar
Prostatı büyüyüp idrara kanaması olan hastalar
Yukarıda yazılı olan durumlar mutlaka cerrahi gereksinimi olan hastalardır. Her hasta kendi özelinde değerlendirilmelidir. Hastaların var olan ek hastalıkları, kullandığı ilaçlar, genel sağlık durumu, ameliyattan beklentileri cinsel yaşamı, sosyal-iş hayatı gibi pek çok faktör göz önünde bulundurulup hastaya en uygun tedavi şekli seçilir. Cerrahın sahip olduğu teknik imkanlar ve ameliyat tecrübesi de çok önemlidir. Aşağıda ameliyat teknikleri kısaca özet halde sunulmuştur.
Ameliyat Seçenekleri Nelerdir?
TUR-P: Özellikle 80-100gramdan küçük prostat dokusunun idrar kanalından kameralı aletle girilerek elektrik akımlı bir tel yardımıyla kesilmesi işlemidir. Farklı elektrik akımları kullanan bipolar ve plazmakinetik teknikleri bugün yaygın kullanılmaktadır. İdrar kanalını tıkayan prostat dokusunun temizlenmesi esasına dayanır. Prostat kabuğu (kapsülü) üzerinde prostat dokusu kaldığı için ameliyat sonrası ilerleyen yıllarda tekrarlama riski vardır.
HoLEP: Lazer enerjisi kullanılarak büyümüş prostat dokusunun tamamen temizlenmesidir. Tur yöntemine göre avantajları kanama çok daha azdır. Tekrarlama riski yok denecek kadar azdır. Her boyuttaki prostata uygulanabilir. Altın standart yöntem olmaya aday tedavi seçeneğidir. Özellikle büyük boyuttaki prostatlar için en uygun cerrahi tedavi seçeneğidir. Sertleşmeyi bozmaz. Sonda süresi ve hastanede kalış süresi kısadır. Cinsel ilişki sonrası meni çıkışı olmaz
Rezum: 100gr altındaki prostat dokusunun buhar enerjisi ile yok edilmesidir. Lokal anestezi altında da uygulanabilir. İnce kameralı bir alet ile idrar kanalından girilir ve prostat içine buhar uygulaması yapılır. Hastanede kalmayı gerektirmez. İşlem 10dk sürer. Etkisi ilerleyen günlerde ortaya çıkar. Sertleşmeyi ve boşalmayı bozmaz.
Urolift: Lokal anestezi altında prostat dokusu içine iğne yardımıyla prostat dokusunu sıkıştırıp idrar yapılmasını sağlayacak bir pencere açılmasıdır. Meni çıkışı sağlanır.
Açık prostatektomi: Karından kesi yapılıp mesane içine girilip veya girilmeden büyümüş (100gr üstü) prostat dokusunun çıkarılması işlemidir. Kanama riski vardır ve uzun süre hastanede kalmayı gerektirebilir. Sonda süresi daha uzundur. Normal hayata dönüş zaman gerektirir.
Robotik prostatektomi: Açık prostatektomi işleminin laparoskopik olarak karın içerisinden girilip robot yardımıyla yapılmasıdır. Karın içine girilerek yapılması ve maliyeti dezavantajlarıdır.
Tuip: Özellikle mesane boynu yüksek hastalarda kameralı aletle girilip elektrik akımıyla veya lazerle saat 5 ve7 hizasından kesilmesidir. Meninin çıkmama riski %10-50’dir.